Het tij keert
In de jaren zestig van de 20e eeuw wordt de auto bereikbaar voor brede lagen van de bevolking. De trein verliest marktaandeel aan het particuliere autoverkeer.
Periode van 1960 tot 1994
De inkomsten uit het lucratieve goederenvervoer lopen sterk terug. Enerzijds vanwege de opkomst van de vrachtauto, anderzijds door sluiting van de mijnen waardoor het kolenvervoer volledig wegvalt. Vanwege het publieke belang van de spoorwegen, springt het ministerie van Verkeer en Waterstaat financieel bij. NS zelf komt met een reddingsplan 'Spoorslag 70’. Het ambitieuze plan voor de jaren 70 brengt de spoorwegen nieuw elan en een nieuwe dienstregeling. Mede daardoor slaagt het bedrijf erin 20% meer reizigers te vervoeren, al moesten daarvoor wel anderhalf keer zoveel treinkilometers worden gereden. De toenemende tekorten worden gedekt door de staat.
File
Het wegverkeer ondervindt steeds meer hinder van files. Ook het luchtruim raakt voller en voller. De zorg voor het milieu komt hoog op het prioriteitenlijstje en daarmee ontstaat nieuwe belangstelling voor het spoor. In Frankrijk gaat in 1986 de eerste hogesnelheidstrein met - toen nog - 250 kilometer per uur rijden tussen Lyon en Parijs. NS presenteert in 1988 haar toekomstvisie Rail 21. Het bedrijf vraagt om grote investeringen in de uitbreiding van het net om een alternatief te kunnen bieden voor het wegverkeer. Het voorstel wordt door de overheid met open armen ontvangen, maar slechts ten dele uitgevoerd. In Nederland wordt besloten tot aanleg van de Betuweroute en de HSL-Zuid.
Verzelfstandiging
Nog voor die werken goed en wel op gang komen opent de politiek in 1992 de discussie over de verdere verzelfstandiging van NS. De directe aanleiding komt uit Europa: een nieuwe Europese richtlijn verplicht de lidstaten om de spooraanleg en het onderhoud duidelijk te scheiden van de vervoersexploitatie. Er zou concurrentie moeten komen en dus open toegang tot elkaars netten. Na advies van de Commissie Wijffels stemmen de Eerste en Tweede Kamer in 1992 in met de verzelfstandiging van NS.
NS Groep en ProRail
In 1995 splitst NS zich op aangeven van de overheid in een commerciële NS Groep en een drietal 'taakorganisaties,' Railinfrabeheer, Railned en Railverkeersleiding. De laatste werken in opdracht en voor rekening van de overheid aan aanleg, onderhoud en beheer van het spoor. Vanaf 2003 werken de 3 gezamenlijk onder de naam ProRail.
NS richt vanaf 1995 alle aandacht op het afbouwen van de overheidsbijdragen en het vergroten van het rendement. Aanvankelijk gaat dit zo succesvol dat al snel een mogelijke privatisering ter sprake komt. Sommigen speculeren over een 'beursgang.'